Konstytucja 3 maja. Ostatnia wola i testament gasnącej Ojczyzny

3 Maja 1791 r. Sejm Czteroletni uchwalił konstytucję, która była przełomem w systemie politycznym Rzeczypospolitej Obojga Narodów i fundamentem budowy nowoczesnego państwa.

Reformy ustrojowe, które wprowadzała nie zostały zaakceptowane przez część szlachty i państwa ościenne, które w znacznym stopniu utraciły swoje wpływy w Polsce. W efekcie, 18 maja 1792 r., a więc zaledwie po roku obowiązywania konstytucji, na ziemie polskie wkroczyła armia rosyjska. W sprawie „dobrosąsiedzkiej pomocy” do carycy Katarzyny II zwrócili się zaprzańcy: Rzewuski, Branicki, Potocki. Także ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski okazał się zdrajcą i opowiedział się za konfederacją targowicką zawiązaną w dniu napaści wojsk rosyjskich.

Paradoksalnie Ustawa Rządowa z dnia 3 maja stała się początkiem końca Rzeczypospolitej, która w wyniku ingerencji Rosji, Prus i Austrii na 123 lata utraciła niepodległość i zniknęła z mapy Europy.

Reprodukcja obrazu “Rejtan” Jana Matejki. Kliknij, aby powiększyć.

Myśląc o Konstytucji 1791 roku warto mieć w pamięci słowa Jacka Kaczmarskiego, który w utworze ” Rejtan, czyli raport ambasadora” pisał:

„Wasze wieliczestwo”, na wstępie śpieszę donieść:
Akt podpisany i po naszej myśli brzmi.
Zgodnie z układem wyłom w Litwie i Koronie
Stał się dziś faktem, czemu nie zaprzeczy nikt.

Muszę tu wspomnieć jednak o gorszącej scenie,
Której wspomnienie budzi we mnie żal i wstręt,
Zwłaszcza że miała ona miejsce w polskim sejmie,
Gdy podpisanie paktów miało skończyć się.

Niejaki Rejtan, zresztą poseł z Nowogrodu,
Co w jakiś sposób jego krok tłumaczy mi,
Z szaleństwem w oczach wszerz wyciągnął się na progu
I nie chciał puścić posłów w uchylone drzwi.

Koszulę z piersi zdarł, zupełnie jak w teatrze,
Polacy – czuły naród – dali nabrać się:
Niektórzy w krzyk, że już nie mogą na to patrzeć,
Inni zdobyli się na litościwą łzę.

Tyle hałasu trudno sobie wyobrazić!
Wzniesione ręce, z głów powyrywany kłak,
Ksiądz Prymas siedział bokiem, nie widziałem twarzy,
Evidemment, nie było mu to wszystko w smak.

Ponińskij wezwał straż – to łajdak jakich mało,
Do dalszych spraw polecam z czystym sercem go,
Branickij twarz przy wszystkich dłońmi zakrył całą,
Szczęsnyj-Potockij był zupełnie comme il faut.

I tylko jeden szlachcic stary wyszedł z sali,
Przewrócił krzesło i rozsypał monet stos,
A co dziwniejsze, jak mi potem powiadali,
To też Potockij! (Ale całkiem autre chose).

Tak a propos, jedna z dwóch dam mi przydzielonych
Z niesmakiem odwróciła się wołając – Fu!
Niech ekscelencja spojrzy jaki owłosiony!
(Co było zresztą szczerą prawdą, entre nous).

Wszyscy krzyczeli, nie pojąłem ani słowa.
Autorytetu władza nie ma tu za grosz,
I bez gwarancji nadal dwór ten finansować
To może znaczyć dla nas zbyt wysoki koszt.

Tuż obok loży, gdzie wśród dam zająłem miejsce,
Szaleniec jakiś (niezamożny, sądząc z szat)
Trójbarwną wstążkę w czapce wzniósł i szablę w pięści –
Zachodnich myśli wpływu niewątpliwy ślad!

Tak, przy okazji – portret Waszej Wysokości
Tam wisi, gdzie powiesić poleciłem go,
Lecz z zachowania tam obecnych można wnosić
Że się nie cieszy wcale należytą czcią.

Król, przykro mówić, też nie umiał się zachować,
Choć nadal jest lojalny, mogę stwierdzić to:
Wszystko, co mógł – to ręce do kieszeni schować,
Kiedy ten mnisi lis Kołłątaj judził go.

W tym zamieszaniu spadły pisma i układy.
„Zdrajcy!” krzyczano, lecz do kogo, trudno rzec.
Polityk przecież w ogóle nie zna słowa „zdrada”,
A politycznych obyczajów trzeba strzec.

Skłócony naród, król niepewny, szlachta dzika
Sympatie zmienia wraz z nastrojem raz po raz.
Rozgrywka z nimi to nie żadna polityka,
To wychowanie dzieci, biorąc rzecz en masse.

Dlatego radzę: nim ochłoną ze zdumienia
Tą drogą dalej iść, nie grozi niczym to;
Wygrać, co da się wygrać! Rzecz nie bez znaczenia,
Zanim nastąpi europejskie qui pro quo!

→ (mb)

3.05.2018

• zdjęcie tytułowe: Jan Matejko „Konstytucja 3 Maja 1791 roku”, olej na płótnie 247 x 446 cm. Obraz powstał na 100-lecie uchwalenia Konstytucji. Repr. katalog Muzeum Narodowego

• czytaj także: > „Pełna treść Konstytucji 3 Maja”

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.